Zamek w Baranowie Sandomierskim

Zamek w Baranowie Sandomierskim – późnorenesansowy zamek w Baranowie Sandomierskim, ze względu na podobieństwa zwany Małym Wawelem. Siedziba rodu Leszczyńskich została zbudowana według projektu Santi Gucciego w latach 1591-1606.

Perła architektury renesansowej – forteca w Baranowie Sandomierskim położona jest w nizinie dolnej Wisły. Pierwotny rycerski dwór obronny w miejscu dzisiejszego dziedzińca należał do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. Następnymi właścicielami był ród Górków z Wielkopolski. W 1578 roku Stanisław Górka sprzedał zamek Rafałowi Leszczyńskiemu herbu Wieniawa, który wybudował tu dwór renesansowy na planie prostokąta stanowiący dziś część zachodnią zamku.

Andrzej Leszczyński – wojewoda brzesko-kujawski rozbudował zamek dobudowując dziedziniec z renesansowymi krużgankami wokół nowych budynków i założył bibliotekę. Zamek odwiedzał prawdopodobnie król Stefan Batory. Około 1620 roku murowany zamek został otoczony niezachowanymi ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi. Ostatnim właścicielem z rodu Leszczyńskich był Rafał – ojciec Stanisława Leszczyńskiego – króla Polski. Kolejnym właścicielem był Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (w latach 1677-1682), później książę Józef Karol Lubomirski herbu Śreniawa (1683-1720). Pod koniec XVII wieku dobudowano do zewnętrznej części skrzydła zachodniego barokową galerię zdobioną stiukami. Kolejnymi właścicielami byli książę Paweł Sanguszko, Jacek Małachowski, Józef Potocki, Jan Krasnicki. Po pożarze w 1849 roku, Krasniccy, ze względu na wysokie koszty, nie byli w stanie wyremontować zamku. Zrujnowaną budowlę kupił w 1867 roku Feliks Dolański z Grębowa. W roku 1898 zamek ponownie płonął. Odbudowę powierzono Tadeuszowi Stryjeńskiemu. W kaplicy zamkowej zaznaczony został przez niego styl krakowskiej secesji. Witraże zaprojektowane zostały przez Józefa Mehoffera, a autorem obrazu ołtarzowego był Jacek Malczewski.

Ostatnim właścicielem był Roman Dolański, który stracił zamek w wyniku reformy rolnej z 1945 roku.

W styczniu 1968 roku przekazano zamek Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki "Siarkopol" w Tarnobrzegu. Do 1995 istniało w zamku muzeum Zagłębia Siarkowego. Od lipca 1997 roku właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie.

Część pomieszczeń jest udostępniona zwiedzającym. Możliwość wynajęcia restauracji zamkowej na imprezy okolicznościowe (sympozja, wesela). W pobliżu zamku znajduje się hotel i basen.

Zamek w Nowym Wiśniczu

Głównym miejscem przyciągającym uwagę turystów w Nowym Wiśniczu jest niewątpliwie zamek Kmitów i Lubomirskich, jedno z najcenniejszych w Polsce dzieł wczesnobarokowej architektury rezydencjonalno – obronnej.

Najstarsza część zamku została wzniesiona w XIV w. przez Kmitów. W XVI w. najsłynniejszy z rodu Kmitów, Piotr V, marszałek wielki koronny na dworze Zygmunta Starego, nadał mu cechy stylu renesansowego. Kolejna przebudowa zamku nastąpiła w latach 1615-1621 za czasów Stanisława Lubomirskiego, wg planów Macieja Trapoli. Około 1700 roku miała miejsce dalsza rozbudowa. Zamek opuszczony po pożarze w roku 1831 na kompleksową restaurację musiał poczekać do 1949 roku.

Korpus zamku, wczesnobarokowy z fragmentami renesansowymi, zbudowany jest na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem i zwieńczony czterema basztami w narożach. Od północno – wschodniej strony znajduje się kaplica z 1621 roku, a od południowo – wschodniej tzw. Kmitówka, pierwotnie w XVI w. budynek wolno stojący. Na II piętrze zamku, przy sali rycerskiej, znajduje się galeria widokowa.

Wystrój wnętrz obejmuje barokowe portale, obramowania okienne, dekoracje stiukowe, polichromie. Pałac otoczony jest fortyfikacjami bastionowymi o 5-bocznym narysie, z początków XVII w., mieszczącymi w kurtynie wschodniej wczesnobarokową bramę wjazdową.

Zamek w Niedzicy

Zamek Dunajec – średniowieczna warownia znajdująca się na prawym brzegu Zbiornika Czorsztyńskiego we wsi Niedzica-Zamek, na obszarze Polskiego Spisza lub Zamagurza (Pieniny Spiskie). Zamek ten został wzniesiony najprawdopodobniej w początkach XIV w. przez węgierskiego kolonizatora ziem granicznych Rykolfa Berzeviczego ze Strążek, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. W okresie średniowiecza i później na uposażenie właścicieli zamku składały się dobra wchodzące w skład Zamagurza.

Pierwszy raz nazwa zamek Dunajec pojawiła się w dokumencie z 1325 roku. Zamek został zapisany jako własność rodu Jana i Rykolfa Berzeviczych, panów na Brzozowicy. Byli to wnukowie komesa spiskiego Rudygera z Tyrolu, który za nadaniem króla Węgier Andrzeja II w roku 1209 lokował Niedzicę. Po Berzeviczych jako panowie zamku w Niedzicy wymieniani są w roku 1330 Wilhelm Drugeth, starosta spiski, a po nim jego brat Mikołaj. W 1425 r. cały tzw. klucz dunajecki był w ręku Piotra Schwarza z Berzeviczych, który był podskarbim Zygmunta Luksemburskiego. Feudalne "Państwo niedzickie" (dobra zamku niedzickiego) rozciągało się na całe Zamagurze Spiskie. Początkowo zamek ten stanowił węgierską strażnicę na granicy z Polską.

Do roku 1470 zamek pozostawał w rękach potomków Rudygera, a następnie stał się własnością komesa spiskiego Emeryka Zapolyi, żupana spiskiego, dziadka Barbary, królowej polskiej, pierwszej żony Zygmunta Starego. Wnuk jego brata, Jan Zápolya, hrabia spiski i wojewoda siedmiogrodzki, został w 1526 r. królem węgierskim. Zwycięstwo w walce o tron zawdzięczał on w dużej mierze dyplomacji Hieronima Łaskiego, któremu w dowód wdzięczności w 1528 r. darował żupanat spiski z Kieżmarkiem, Gelnicą i kluczem dunajeckim wraz z Niedzicą.

Przez 60 lat zamek był w posiadaniu Łaskich: Hieronima, a później jego syna Olbrachta. Znany z hulaszczego trybu życia Olbracht Łaski zamek najpierw zastawił, a później sprzedał Jerzemu Horváthowi, który starannie go odbudował, przekształcając przy okazji w okazałą renesansową rezydencję (w znacznej części w takiej postaci zachował się po dziś dzień). W 1858 zamek przejął kolejny węgierski ród – Salamonowie.

Po zakończeniu I wojny światowej zamek znalazł się na terytorium Polski. Własnością Salamonów pozostawał aż do 1945 roku. Istotny fakt z tego okresu to zachowanie w dobrach zamkowych aż do 1931 roku szczątkowych form pańszczyzny. Od 1948 prowadzono na zamku prace restauracyjne i częściową odbudowę. W części pomieszczeń utworzono dom pracy twórczej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, inne udostępniono do zwiedzania, tworząc muzeum wnętrz i historii regionu spiskiego. W 1960 w baszcie urządzono stację sejsmologiczną Zakładu Geofizyki PAN.

Jedną z najbardziej tajemniczych kart w historii zamku jest odnalezione, podobno tuż po II wojnie światowej, inkaskie "kipu" – rodzaj zapisu informacji pismem węzełkowym, które zawiera ponoć informacje o ukrytym skarbie.

Zamek niedzicki był plenerem wielu filmów. Od marca 1955 r. kręcono tutaj zdjęcia do filmu Zemsta na podstawie komedii Aleksandra Fredry z 16-letnią Beatą Tyszkiewicz w roli Klary. W 1975 r. powstał na zamku film Mazepa, zrealizowany na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego. Zamek był również miejscem realizacji zdjęć m.in. do seriali telewizyjnych Janosik oraz Wakacje z duchami. Obiekt jest również miejscem akcji w książce przygodowej Agi Paszkot Ciotka, licho i niedzickie zamczycho. W 2011 roku był też siódmym postojem w The Amazing Race Australia 2.

Dzisiaj zamek spełnia funkcje muzealno-hotelowo-gastronomiczne, będąc jedną z największych atrakcji historycznych południowej części województwa małopolskiego. Do zamku prowadzi "aleja". Za bramą wejściową i sienią znajduje się dziedziniec zamku dolnego. W obrębie tej części zamku mieszczą się pokoje gościnne, kawiarnia, a w dawnej sali balowej restauracja. W części muzealnej można zobaczyć tzw. komnaty Salamonów, wyposażone w przedmioty z XVI-XIX w. Drewniane schody prowadzą na taras widokowy. Przez kolejną bramę wiedzie wejście do zamku górnego i do zamkowych lochów, które służyły jako piwnice, a także jako więzienie (obecnie urządzono tu tzw. izbę tortur). Na skraju dziedzińca zamku górnego znajduje się studnia wykuta w litej wapiennej skale o głębokości ponad 60 m. W tzw. Izbach Pańskich na zamku górnym zobaczyć można: salę myśliwską, izbę żupną i izbę straży.

Po przeciwległej stronie Dunajca nad skarpą jeziora wznoszą się ruiny zamku w Czorsztynie.

Zamek w Lidzbarku Warmińskim

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim, nazywany „Wawelem Północy”, należy do najcenniejszych i najlepiej zachowanych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. Zamek wznoszony był od połowy XIV do początku XV wieku. Jest budowlą czteroskrzydłową (model typowy dla krzyżackich zamków konwentualnych) z potężną wieżą w narożniku północno-wschodnim i dużym przedzamczem od strony południowej. Od strony północnej znajdowało się jakby drugie przedzamcze z młynem i warsztatami rzemieślniczymi. Całość kompleksu otaczały mury obronne i fosa. Pierwotny wjazd na zamek, funkcjonujący aż do drugiej połowy XVI wieku, prowadził od strony północnej przez system kilku bram. Następnie przemieszczano się wzdłuż muru zachodniego aż do bramy od strony południowej, która z kolei umożliwiała dostęp na dziedziniec przedzamcza i most nad fosą suchą, po pokonaniu którego można było stanąć u wrót bramy na zamek właściwy.Zamek właściwy założono na planie zbliżonym do kwadratu, z czterema skrzydłami, wysuniętą w narożniku wieżą i kwadratowym dziedzińcem pośrodku. Wszystkie skrzydła zamku są podpiwniczone (niektóre dwupoziomowo). Skrzydło południowe i wschodnie ma trzy kondygnacje, natomiast północne i zachodnie jest czterokondygnacyjne. Po pożarze w 1442 roku zamek trzeba było ponownie przykryć dachem, a trójkątne szczyty, które pierwotnie wieńczyły skrzydła, zostały zastąpione przez czworokątne wieżyczki. Główna wieża zamkowa ma czternaście kondygnacji, na dole jest czworokątna, natomiast na górze ośmioboczna. Wszystkie pomieszczenia piwniczne, przyziemia i pierwszego pięta przykryte są sklepieniami: od krzyżowych i krzyżowo-żebrowych po gwiaździste. Na piętrze reprezentacyjnym mieściły się: w skrzydle południowym kapitularz i od wschodu kaplica, w skrzydle wschodnim – Wielki Refektarz, w skrzydle północnym – komnaty mieszkalne i sala audiencyjna, a od strony zachodniej przejście na ganek do wieży ustępowej, w skrzydle zachodnim – Mały Refektarz (zwany także Letnim) oraz kredens (pomieszczenie pomocnicze jadalni). Ściany krużganków oraz pomieszczeń reprezentacyjnych zostały ozdobione polichromiami. Wielki Refektarz jest jednym z najpiękniejszych pomieszczeń na zamku. Natomiast jego wielogwiaździste sklepienia należą do najpiękniejszych na terenie Prus. Najstarsze malowidła refektarza pochodzą z XIV wieku, natomiast fryz z imionami i herbami biskupów warmińskich został zapoczątkowany przez biskupa Michała S. Radziejowskiego (1679-1688). Z refektarza prowadzi przejście do znajdującego się w wieży oratorium, ozdobionego polichromiami w czasach biskupa Łukasza Watzenrode (1489-1512). Nad oratorium znajduje się skarbiec, natomiast pod oratorium mieści się loch więzienny. Kapitularz, zwany salą obrad lub salą sądową, przykryty sklepieniem wielogwiaździstym, również zdobią czternastowieczne polichromie. Kaplica, przykryta sklepieniem wielogwiaździstym, uzyskała bogaty rokokowy wystrój w latach 1751-1756. Największą ozdobą zamku są dwukondygnacyjne arkadowe murowane krużganki z końca XIV wieku, pokryte barwnymi polichromiami, z których do naszych czasów zachowały się jedynie fragmenty. Przedzamcze, powstałe równocześnie z zamkiem, zostało w 1420 roku przebudowane. Wzniesiono wówczas skrzydło zachodnie i wschodnie, a od południa mur kurtynowy z wieżą bramną. Przed 1450 rokiem wybudowano basztę w narożniku południowo-wschodnim, zmodernizowaną w XVI wieku. W XVI wieku zmieniono również drogę dojazdową na zamek i usypano groblę między fosą a Łyną. Tzw. Pałac Grabowskiego, jest budowlą barokową, dwukondygnacyjną z pseudoryzalitem, trójkątnym szczytem i biskupim herbem w fasadzie.

Zamek w Książu

Zamek w Książu – zespół rezydencjalny znajdujący się w Wałbrzychu przy ulicy Piastów Śląskich 1 w dzielnicy Książ, na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego. Znajduje się na Szlaku Zamków Piastowskich. Obejmuje trzeci co do wielkości zamek w Polsce. Jego niewielka część, w tym znajdujący się w części centralnej zamek piastowski, jest udostępniona zwiedzającym.

Został wybudowany w latach 1288–1292 przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I Surowego, na miejscu dawnego grodu drewnianego zniszczonego w 1263 przez Przemysła Ottokara II. Bolko I przeniósł do nowowybudowanego zamku swoją siedzibę z Lwówka. Budynek rozbudował jego wnuk, Bolko II Mały. Po śmierci księżnej Agnieszki w 1392 roku i wygaśnięciu linii Książ wraz z resztą księstwa przeszedł pod berło monarchy czeskiego, Wacława IV i stał się siedzibą kolejnych starostów, nie zawsze lojalnych wobec królów. Jerzy von Stein, który na czele wojsk węgierskich i wrocławskich odbił zamek, poczynił starania o odbudowę i powiększenie zamku, co też się stało w latach 1483-1490. W 1497 król czeski i węgierski Władysław II Jagiellończyk zdecydował się sprzedać zamek swojemu dworzaninowi, Janowi von Schellenbergowi. który następnie sprzedał go w 1503 rodzinie von Haugwitzów z Głubczyc.

W 1509 roku został oddany lub sprzedany wraz z rozległymi majątkami w dzierżawę pochodzącej z Miśni i osiadłej od XIV w. w okolicy Jeleniej Góry rodzinie Hobergów (która w 1714 zmieniła nazwisko na Hochberg). W 1603 albo 1605 roku Hochbergowie, przyszli właściciele Wałbrzycha, otrzymali zamek i przynależne do niego dobra jako wolną własność dziedziczną rodu. W czasie wojny trzydziestoletniej Książ kilkakrotnie ulegał częściowemu zniszczeniu i był plądrowany. Zniszczone umocnienia przebudowano w 1648 na tarasy ogrodowe w stylu francuskim. Przebudowę w stylu barokowym zlecił w latach 1705–1732 Konrad Ernst Maksymilian von Hochberg. Budowniczym był Feliks Antoni Hammerschmidt.

W XIX i XX wieku w zamku gościło wiele sław, wśród nich Izabela Czartoryska, Zygmunt Krasiński, car Mikołaj I Romanow, Winston Churchill i inni. W latach 1909–1923 książę Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless dokonał kolejnej przebudowy, m.in. dobudował nowe skrzydło i zmodernizował tarasy z fontannami. Przed I wojną światową wybudowano także palmiarnię w Lubiechowie i urządzono ogród japoński. Ostatnią z rodziny Hochbergów na zamku była Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, zmuszona w 1940 do opuszczenia Książa. Od lat 20. XX wieku, ze względu na problemy rodzinne i finansowe Hochbergów, Książ powoli podupadał.

W 1941 roku władze III Rzeszy przejęły zamek, a Organizacja Todt przystąpiła do przekształcania zamku w jedną z kwater Adolfa Hitlera. Przed głównym portalem wydrążono szyb windowy głębokości 40 metrów, a pod zamkiem tunele i podziemny schron. W tym czasie w zamku przechowywano część zbiorów berlińskiej Biblioteki Państwowej.

Po drugiej wojnie światowej Książ znalazł się w granicach Polski. Zamek został zdewastowany i splądrowany przez stacjonujące w nim po przejściu frontu wojska radzieckie. W latach 1956-1962 niszczejący Książ został zabezpieczony, a w 1974 rozpoczęto prace renowacyjne. Od 1971 w podziemiach znajduje się Dolnośląskie Obserwatorium Geofizyczne, podległe pod Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk.

Do 1973 roku Książ znajdował się na terenie wsi o tej samej nazwie, ostatecznie włączonej w granice miasta Wałbrzycha.

Na przestrzeni dziejów spotykane były również następujące zapisy nazwy zamku: Fürstenberg, Vorstinburg, Vorstenberech, Wistenberch.

Zamek w Krasiczynie

Jeden z największych skarbów polskiej architektury renesansowej położony jest na nizinie na prawym brzegu Sanu. Zamek ma kształt czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem i 4 basztami (kiedyś bastejami) w narożach: Boską z kopułą, Papieską z attyką w kształcie korony papieskiej, Królewską z 6 wieżyczkami i Szlachecką na której działał do niedawna taras widokowy. Nazwy te były symbolem odwiecznego porządku na świecie, oznaczały 4 szczeble w hierarchii władzy: Boga, Kościół, monarchię, szlachectwo. Jest jeszcze jedna, najwyższa wieża kwadratowa zwana Zegarową przy dawnej bramie. Obecnie, po remoncie, to na niej urządzono taras widokowy (wejście dodatkowo płatne). Bram w zamku było w sumie aż trzy. Pierwsza jeszcze z zamku drewnianego prowadziła od północy, w murach można jeszcze doszukać się jej śladów. Druga - brama właściwa od zachodu, do niej prowadzi arkadowy most ponad fragmentem fosy. Kiedyś było to koryto Sanu, którego bieg zmieniono. Jeszcze na początku XXI wieku fosa wypełniona była wodą i podczas imprez na zamku można było po niej pływać łódkami, ostatnio jednak osuszono ją i bujnie rozwija się tam roślinność. Trzecia brama to obecne wejście od wschodu.

Na dziedzińcu zamkowym, na którym zdecydowanie brakuje jakichś naturalnych ozdób w rodzaju roślin, kwiatów itp., można zobaczyć loggię z kopułą i dwa skrzydła mieszkalne w tym północne z krużgankami.   

To co sprawia że zamek krasiczyński jest wyjątkowy to dekoracje sgraffitowe na ścianach. W sumie rysunki tworzone w tynku i skomponowane wg ściśle określonego planu ideowego oraz formalnego pokrywały aż 7 tysięcy m2 muru!! Przedstawiały one m.in. popiersia cesarzy rzymskich, postacie polskich królów, świętych, przodków Krasickich i sceny myśliwskie.

Dzięki zakończonym w 2010 roku pracom remontowym i rekonstrukcyjnym zamek odzyskał dawny blask, przynajmniej z zewnątrz, bo wyposażenie wnętrz zostało bezpowrotnie utracone. Dlatego też zwiedzając go z przewodnikiem nie można oczekiwać takich atrakcji jak choćby w Łańcucie czy Baranowie. Wchodzi się za to do m.in. pięknej kaplicy, grobowca, podziemnych lochów z izbą tortur. Jedyny częściowo zachowany pokój - myśliwski, ocalał tylko dlatego że w 1939 r. jeden z pracujących na zamku ludzi zamurował wejście i bolszewicy nie wiedzieli o jego istnieniu. Sensacją było odnalezienie tam w szafie tajnego wejścia do korytarza, który pozwalał niepostrzeżenie opuścić zamek. Niestety korytarz ten jest obecnie zasypany. Zamek otacza bardzo ładny park, w którym znajduje się malowniczy staw z łabędziami i kaczkami oraz piękna aleja lipowa. Ogółem doliczono się tu aż 40 gatunków ptaków i 200 roślin.

Zamek w Kórniku

Początki historii kórnickiego zamku sięgają średniowiecza, gdy właścicielami Kórnika byli Górkowie. To najprawdopodobniej oni w XIV w. rozpoczęli budowę swojej rodowej siedziby. Ukończona około 1430 r. murowana, obronna budowla otoczona była fosą, a dostęp do niej był możliwy jedynie przez zwodzony most oraz opuszczaną kratę. Do dziś z tego okresu zachowały się stare mury i piwnice obiektu. W XVI w. zamek został przebudowany w stylu renesansowym, tak świetnie, iż w 1574r. przyjmowano w nim Henryka Walezego spieszącego na koronację do Krakowa. Nowy okres świetności zamku nastąpił w drugiej połowie XVIII w. kiedy jego właścicielką była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka. Ta światła i gospodarna właścicielka przebudowała swoją siedzibę nadając jej charakter barokowej rezydencji arystokratycznej. Ostatnią przebudowę zamku przeprowadził w XIXw. Tytus Działyński. Zaprojektowana przez Karla Friedricha Schinkla, i przebudowana przez miejscowych rzemieślników, neogotycka rezydencja rodu Działyńskich charakterem nawiązuje do budowli obronnych.środku ogromne wrażenie robią bogato zdobione drewniane podłogi, odrzwia oraz sufity. Niezmienione, zachowane z pietyzmem wnętrza muzeum wyposażone są w meble różnych stylów i epok, militaria polskie i wschodnie, wyroby rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra, jak i obrazy. Na parterze mieszczą się dawne pokoje mieszkalne, m.in. apartamenty właściciela zamku, pokój pani domu, salon i sala jadalna, a także zakątek myśliwski z kolekcją etnograficzną, którą przywiózł Władysław Zamoyski z podróży do Australii, Nowej Zelandii i wysp Pacyfiku. Na piętrze znajduje się duża sala muzealna oraz biblioteka i pokoje gościnne używane obecnie jako pomieszczenie biblioteczne i pracownie naukowe.

...a nocami – jak głosi legenda – po parku i zamkowych komnatach przechadza się Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka zwana „Białą Damą” (od koloru sukni na jedynym jej portrecie)...

Na dziedzińcu zamkowym stoją dwie XVIII-wieczne oficyny. Mniejsza z nich to tzw. „Klaudynówka” (na cześć Klaudyny z Działyńskich), w której obecnie odbywają się okolicznościowe wystawy. Nad brzegiem jeziora wybudowano w połowie XVIII w. trzecią oficynę zwaną „Australią” (od przechowywanych tu niegdyś zbiorów etnograficznych pochodzących z Australii).

Do zespołu zamkowego należy także wozownia, w której stoją powozy londyńskie, kupione przez Jana Działyńskiego w 1856r. w Paryżu od lorda Pembrocka, na ślub z księżniczką Izabellą z Czartoryskich.